Douwe Zwart – Bildtse Post, 4-5-2005
De familie Walphart van Brunia
We hebben vorige gezien dat de familie Van IJsselmonde in het begin van de zestiende eeuw de boerderij hier naast pachtte. Even op een rijtje: in 1527 Jan Jansz (sr.?), in 1547 Jan Jansz van IJsselmonde, voor 1566 Gerrijt Jansz van IJsselmonde, in 1574 de weduwe Gerrijt Jansz van IJsselmonde; in 1584 Cornelis Gerrijts van IJsselmonde. Deze laatstgenoemde was reeds voor 1620 kassiewijlen en we hebben redenen om aan te nemen dat de plaats toen is verdeeld tussen zoon Gerrijt Cornelis die de boerderij aan de Kadal kreeg, en dochter Ariaentie Cornelis die op een nieuw gebouwde boerderij kwam te wonen. Daarmee was er een nieuwe plaats ontstaan: Oudebildtdijk 835. Dus deze boerderij is relatief jong. Hij is rond 1610 ontstaan. Vandaar dat hij niet op de beroemde kaart van Jan Jansz uit 1570 voorkomt, noch op de Gabbemakaart van 1584.
Ariaentie Cornelis was getrouwd met Theunis Gerbrants. Deze Theunis vinden we in de Bildtrekeningen van 1629 met 9 morgen en 26 roede Oudbildtland. Dat is niet veel, maar er werd ook nog veel land in kavel 39 en 41 op het Nieuw Bildt bij gebruikt. (N.B. Kavel 39 was de tweede kavel ten oosten van de Boonweg. Kavel 41 was de eerste ten westen van de Boonweg.) In 1640 was weduwe Ariaentie Cornelis pachter van 9 morgen Oudbildland en eigenaar van de helft van kavel 39 (14 morgen Nieuwbildtland). Het Nieuw Bildt was immers in 1638 door de Staten van Friesland verkocht. De andere helft van kavel 39 pachtte ze van eigenaar Sibrant Agges Brunia.
In 1655 was Frans Pieters in naam van zijn vrouw eigenaar van het pachtrecht van deze boerderij. Hij was een buiteneigenaar, want hij woonde in Wommels. Ene Claes Tiepkes was de gebruiker. Frans Pieters was getrouwd met Tedtje Walphart van Brunia. Voor 1659 was Frans Pieters overleden want toen trouwde zijn weduwe met Upco van Arssen Beijem, secretaris van Aengwirden. Hoe de overgang is geschied, is ons onbekend, maar reeds voor 1670 was Agge Andries Brunia eigenaar van deze plaats. Hij was in 1640 te Wommels getrouwd met de van Franeker afkomstige Teedtske Hanses. Hen vinden we terug in een hypotheekakte: “Agge Andries Brunia, old Burgemeester en Teetske Hanses Walpert, echtelieden te Franequer verhuren aen Pieter Jaspers en Fokel Hessels, echtelieden te St. Jacobi parochie, seeckere huisinge en schuire cum annexis met 120 pondematen old en nieuw Billand voor vier jaren, maij 1668 – maij 1672 in ‘t geheel voor 1.220 caroligulden.”
De kinderen erfden de plaats. Op het internet hebben we drie kunnen traceren: Sijbren Agges Brunia (getrouwd met Elisabet Hessels Tamboeser, van Leeuwarden), Atie Agges Brunia (getrouwd met Johannes Ennema, koopman te Franeker) en Ijnskje Agges Brunia (getrouwd met Cornelius Wellens, burgemeester van en te Franeker).
“Een schoone stercke huisinge”
In 1681 kocht Willem van Haren deze plaats van de familie Brunia. Hij was grietman van het Bildt van 1652 tot 1698 en getrouwd met Elisabeth van Hemmema. We zullen Van Haren nog vaak als stemhouder van Bildtplaatsen tegenkomen op onze reis. In 1688 overleed Elisabeth en Duco van Hemmema erfde later deze plaats (nog steeds 9 morgen en 26 roede Oudbildtland plus de gehele 39ste kavel). Gebruikers vanaf 1681 waren Pieter Jaspers (overleden in 1691), Sijbe Andries (betaalde aan pacht 27 caroligulden per morgen per jaar), Jan Jansen (1690-1693), Cornelis Jacobs (in 1708 nog) en Arjen Tjallings (in 1718 reeds en 1728 nog).
In 1721 overleed Duco van Hemmema en in februari 1727 verkocht de weduwe, “de hoog welgeboren vrouw Susanne Civile du Tour, douariëre van de welgeboren heer jonker Duco van Hemmema in leven capitain van de garde van sijn vorstelijke doorluchtighen de heer Prinse van Orangie en Nassauw” aan Wepke Piers Feenstra en Auckien Jetses, de weduwe van Hein Jans, de plaats. Zij woonden beiden te Franeker. Wepke was getrouwd met Saske Fases en was gortmaker van beroep. Hein Jans was glazenmaker geweest. Omdat de plaats voor een deel uit eigen land bestond, moest de verkoping geproclameerd worden en dat geschiedde: “Wepke Piers en Auckjen Jetses, weduwe van Hein Jans begeren bode en consent op de coop van een heerlijcken stemdragende zathe landts, bestaande in de eigendom van een schoone stercke huisinge voorsien van twee kamers, opkamer en groote keuken, groote ruime schuire, hovinge met boomen en plantazie en de ontruiminge en overdragte van negen morgen 212 roeden old gepagte State Billand en een geheele cavel kostelijke eigen nieuw Billand sijnde de 39ste cavel, groot 39 morgen 564 roeden volgens metinge van de overleden ontvanger en geadmitteerde landmeter Cornelis van Eck na welckes grote de coopschat sal worden betaalt, voorts
met altgeen daar in, om en aan aard, muir, spijker en nagelvast is en toebehoort, staande en gelegen op ‘t oude en nieuwe Bildt aan de Oude dijk onder Jacobi parochie hebbende ‘t hornleger en State landen weduwe Beert Arjens Kuiken cum sociis ten oosten en zuiden, de bijsitter Waling Walings erven ten westen, de oude dijk ten noorden (…)”
Gebruiker Arjen Tjallings was getrouwd met Grietie Tjeerds. Het gezin Arjen Tjallings verhuisde in 1728 naar de Zuidhoek onder St.-Annaparochie waar Arjen en Grietie pachters werden van een plaats (Súdhoekstermiddelweg 105, B. en E. Kolkman). Zoon Wijbe Arjens werd nu gebruiker (in 1752 pachter) van de boerderij die we hier beschrijven, tot 1771 en zijn weduwe Maartje Lammerts tot 1777. Daarna werd een zoon van een mede-eigenaar de bewoner.
Franeker kooplieden
In 1737 was de ene helft van deze plaats in handen van Nelcke Heins (een dochter van) die een jaar eerder getrouwd was met Jacob Pieters te Lutjelollum. In 1738 was de andere helft eigendom van de weduwe van Wepke Piers en na haar dood (voor 1748) van de kinderen Marten en Tijs Wepkes.
In 1752 verkochten de Staten van Friesland het Oud Bildt en dus ook de ruim 9 morgen die bij deze boerderij behoorde. Kopers werden de voogden over Hein Jacobs en Pieter Jacobs voor de ene helft, en Marten Wepkes en Tijs Wepkes te Franeker voor de andere helft. Ze betaalden 1.587 caroligulden.
In 1772 kochten Arjen Beerts Kuiken en Tijmen Taekes de ene helft van Jacob Pieters onder Welsrijp en Arjen Boijens Wassenaar de andere helft. We citeren een proclamatieakte: “Thijs Wepkes Feenstra coopman te Franequer voor 1/64, Wepke Thijsses Feenstra coopman te Franequer voor 5/64, Lucas Thijsses Feenstra coopman te Franequer voor 5/64 en Doedtie Thijssen Feenstra gesterkt met haar man Laas Sijbrants coopman tot Makkum voor 5/64 en soo te zamen voor ¼, en Wepke Martens meesterverver en glasemaker te Leeuwarden voor 1/12, Grietie Martens meerderjarige vrijster te Franeker voor 1/12 en Wijbrandus Lieuwes coopman te Franeker in qualiteit als erfgenaam testamento van Sijmen Pieter Jans vrou Antie Martens voor 1/12 te samen mede voor ¼, en dus met elkander voor de geregte helfte, verklaaren verkogt en in waren eigendom overgedragen te hebben aan Arien Boijens erfgezeten onder St. Jacobi gebuirte onse geregte helfte in een voortreffelijke stemdragende zathe en landen met de huisinge, schuire, hovinge, boomen en plantagie cum annexis, groot in ‘t geheel na naam en faam 48½ morgen (…)”
We hebben vorige week gezien dat Tijmen Taekes trouwde met Claasje Beerts (met die baby in haar armen). De kinderen uit haar eerste huwelijk (Beert, Maartje en Cornelis Reinders) kochten de helft van Arjen Boijens Wassenaar. Zij waren ook eigenaar waren van de plaats ten westen van deze. Gebruiker van Kadal 66 werd Arjen Tijmens Kuiken, en gebruiker van OBD 835 werd Waling Tijmens Kuiken in 1777, beiden zonen van medekoper Tijmen Taekes.
Waling trouwde met Baukje Arjens Mug en overleed hier op 6 mei 1822, ‘s middags drie uur. Boerinne Baukje Mug bleef hier wonen, moederziel alleen. Zij overleed hier op 8 november 1834. De erfgenaam was zwager Wop Jacobs Kuiken die getrouwd was met een zuster van Baukje, Pietje Arjens Mug. Wop verbleef hier tot 1840.
Bliksem en nieuwbouw
Notaris O.B. Oeberius adverteerde in de LC van 18 januari 1840: “(…) verkoopen een zathe en landen met huis en schuur, hornleger, etc., groot totaal 44.69.70 bunder bouw- en greidlanden; de huizinge en een 4-tal perceelen land op ‘t Oude, de rest op ‘t Nieuwe Bildt, uitmakende een geheelen kavel; alles onder St. Jacobi-Parochie, vrij van reed en drift, voet- en gangpaden; bij de mede-eigenaren de erven Wop Jacobs Kuiken in gebruik. Te aanvaarden Mei 1840. Strijkgeld ƒ 200.”
Er werd ƒ 458,= per morgen geboden (ja, die maat gebruikte men na de invoering van het tiendelig stelsel soms nog). Op 22 en 23 april dat jaar verkocht dezelfde notaris “ten sterfhuize van Wop Jacobs Kuiken bij boelgoed: 8 koeien, 7 paarden enz., boerereeuw, koolzaadkleed met toebehooren, meubelen.”
Koper in 1840 was Age Bienzes Looxma, olieslager te Leeuwarden. Dit bezit vererfde in 1844 aan dochter Boudine Looxma die getrouwd was met Nicolaas Ypeij, wonende te Leeuwarden en later te Rijperkerk. Met het noodweer op vrijdag 13 oktober 1843 werd deze boerderij door bliksem getroffen, maar de brand kon worden geblust.
Huurder werd Anne Louws de Vries die hier 12 mei 1840 kwam wonen met zijn vrouw Sjoerdje Gosses de Jong. Hij kwam van Ferwerd, zij van Vrouwenparochie. Ze kregen hier vier kinderen. De boerderij werd verder bevolkt door dienstbodes en knechten. Anne Louws de Vries bezat in 1854 veertien runderen die een getaxeerde waarde vertegenwoordigden van ƒ 860,=. Boer Anne overleed in 1862. Moeder en kinderen verhuisden in 1866 naar St.-Annaparochie. Toen werd Willem Bentes Wassenaar hier landbouwer, op een geheel nieuw gebouwde boerderij, zoals de gevelsteen ons vertelt. De winkelhaakboerderij (met de schuur naar het zuiden en het huis naar het oosten gericht) moest plaats maken voor de kop-hals-romp-boerderij die er nu nog staat.
Wilem Bentes Wassenaar was getrouwd met Trijntje Johannes Olivier. Hij was een zoon van Bente Willems Wassenaar, boer op Schoonoord (ook aan de OBD, onder Oudebildtzijl). Erfgenaam Age Looxma Ypeij verkocht de plaats in 1893 aan Gerrit Arjens Wassenaar. Hij was landbouwer te St.-Annaparochie en vanaf 1875 te Hantum en vanaf 1903 woonde hij als rentenier te Leeuwarden. We hebben vorige week reeds gezien dat hij ook eigenaar was van de plaats ten westen hiervan (Kadal 66).
Willem Bentes Wassenaar was wethouder van het Bildt (1881-1885 en 1893-1897), raadslid van het Bildt (1878-1885 en 1888-1897) en verder loco-burgemeester en dijkgraaf van het Nieuw Bildt. Hij overleed hier op 5 november 1897. Zijn vrouw Trijntje Johannes Olivier verhuisde toen met haar zonen Bente (31 jaar) en Klaas (23 jaar) naar de boerderij ten oosten hiervan (OBD 833). Dat was verhuizen met de benenwagen. Ze werden hier opgevolgd door een meier en dat was Dirk Jarigs Bilkert en vrouw Hoitje Keimpes Kramer. Verder woonden hier bij in een schoonzuster en een neef en nicht. Gezellig.
Familie Wassenaar
Bilkert werd voor 1910 opgevolgd door Jouke Sijbes Hoekstra die al spoedig daarna met zijn zoon Sijbe ruilde van boerderij. Sijbe Joukes Hoekstra woonde op OBD 749 (nu P. Hoekstra) en kwam dus hier te wonen. Hij was geboren te St.-Jacobiparochie en getrouwd met Gelske Jarigs Kramer. Zij kregen drie kinderen.
De volgende landbouwer die hier neerstreek was Wijbren de Boer. Hij kwam met vrouw Wintje Osinga en drie kinderen hier in mei 1947 wonen. In april 1968 werd het bedrijf overgenomen door Jacob Andries de Boer (een zoon van) die getrouwd was met Amerens Wijtske Jensma. Zij verhuisden in 1972 naar Goutum. Daarna stond de woning leeg.
In 1907 was de boedel van eigenaar Gerrit Arjens Wassenaar gescheiden en werd deze plaats toegewezen aan zijn zoon, Arjen Gerrits Wassenaar, zonder beroep te Oudeschoot en vanaf 1918 wonende te Den Haag. Hij overleed kinderloos in 1938. Toen werd zijn broer Jan Gerrits Wassenaar eigenaar, destijds rentenierende te Leeuwarden maar was eerder landbouwer te Hantum en St.-Annaparochie geweest. In 1955 werd Douwe Wassenaar (gehuwd aan Geertruid Elisabeth Maria Westra) eigenaar. Deze kleinzoon van Jan Gerrits Wassenaar was toen eerst nog landbouwer te St.-Annaparochie, maar spoedig te St.-Jacobiparochie.
In 1977 werd bedrijfsverzorger Nies van der Meer (geboren te Peins) de nieuwe bewoner. Hij was getrouwd met Gatske Wiersma. In september 1987 vertrok Van der Meer met vrouw, dochter en zoon naar Berlikum. In maart 1989 kwam Pieter Jan de Groot hier wonen. Hij is getrouwd met Tietje Wassenaar, een dochter van bovenvermelde Douwe Wassenaar en Geertruid Westra. Het gezin De Groot woont er thans nog.
d.zwart@hetbildt.nl
