Douwe Zwart – Bildtse Post, 25-5-2005
Transformatorhuisje
En dan gaan we nu iets geks doen. We gaan nu een boerderij aan de Middelweg bespreken. Springen we dan van Oudebildthak op de Middeltak? Ja, zo zou je dat mogen omschrijven. Waarom we dat doen? Omdat de volgende boerderij aan de Oudebildtdijk in 1853 is afgebroken en veel zuidelijker weer is opgebouwd. We presenteren deze week… Middelweg-west 230.
Tegenover het huidige transformatorhuisje (met een heus huisnummer nog wel: OBD 750) stond in 1570 een boerderij. Hij stond niet aan de Oudebildtdijk, maar een eind het veld in (iets zuidelijker dan waar nu Hoekstra woont) en daar heeft hij gestaan tot 1853. In 1527 was Louwrens Koster hier pachter. In die tijd had men geen vaste spelling, wat blijkt uit de Bildtrekeningen van 1547, want die zeggen dat hier toen Laurijs Coster pachter was. Het zijn natuurlijk een en dezelfde persoon. Hij pachtte 59 morgen en 112 roede Oudbildtland. Dat is veel en dat kwam doordat deze en de oostelijker gelegen plaats (OBD 749, P. Hoekstra) nog een waren. Laurijs Coster pachtte ook nog ruim 41 morgen onbedijkt Bildtland in kavel 35 (die lag tegenover OBD 749 en 733). Deze plaats ging voor 1554 precies in tweeën. Dochter Jannichie Laurijsdr erfde 29 morgen en 356 roede en zoon Lenaert Laurijsz ook. Of er werd een boerderij bijgebouwd, of beide boerderijen werden nieuw gebouwd, maar vanaf 1554 stonden hier twee boerderijen, broederlijk naast elkaar op de ruim 59 morgen die Coster hier ooit bezat. Dochter Jannichie betrok de oostelijke plaats (volgende week meer hierover) en zoon Lenaert kwam op de boerderij die we hier nu bespreken. Hij was getrouwd met Maritgen Barthouts, een dochter van Barthout Willemsz die boer was op de plaats in de hoek Koudeweg-Wiersterdyk (ten oosten van de Koudeweg).
Haar naam staat op de oude Bildtkaart van 1570: Marrie Bartouts. Zij woonde hier in 1583 nog. Dan weten we 46 jaar lang nul komma nul, doordat de bronnen ontbreken. In 1629 was Barthout Dirck Willemsz hier pachter. Kunnen we een brug slaan tussen die twee? Laat ons het proberen. Maritgen Barthoutsdr had een zuster, Margrite, die met Jelle Jaertsz trouwde. Uit dit huwelijk werd Dirckie Jellesdr geboren. Zij trouwde met Dirck Willemsz, een directe nazaat van Steven Huigen. Uit dit huwelijk werd een Barthout geboren en hij was in 1629 de pachter van deze boerderij. Lang verhaal kort: er is een familierelatie. Barthout Dirck Willemsz was getrouwd met Wilemtie Willems en zij kregen zeven kinderen. De plaats werd groter en groter want onze Barthout pachtte toen 37 morgen en 366 roede Oudbildtland. Dat kon door aankoop van het pachtrecht van landerijen uit de Schierhuisplaats (hoek Kadal-Oosteinde). In 1640 waren zijn erven de eigenaars van het pachtrecht van 44 morgen. Die erven waren de zonen Willem, Cornelis en Steven Barthoutsz en de dochters Maartie en Grietie Barthouts.
Sate old gepagt State Billand
In 1670 waren Albert Wijtsen en Cornelis Beerts pachter, respectievelijk schoonzoon en zoon van Barthout Dirck Willemsz (Beert = Barthout). Ze bezaten elk de helft van de volle stem die op deze plaats rustte. Albert Wijtsen was in 1644 getrouwd met dochter Grietie Beerts. Zoon Cornelis Beerts is nooit getrouwd geweest en overleed voor 1698 wat de verdeling van zijn boedel alleen maar moeilijker maakt. De kinderen van zijn broers en zusters erfden de helft van deze plaats. Dat waren in 1698 Beert Boijens, Arjen Clasen, Daem Walings en Feijke Sjoerds. De familierelaties van de vele eigenaren van deze plaats worden elke tien jaar complexer en te complex om hier helemaal uit de doeken te doen. We volstaan door te zeggen dat in 1723 de kinderen van Albert Wijtsen tweederde gedeelte van deze plaats in hun bezit hadden. En zij verkochten het pachtrecht daarvan in februari 1723. We citeren: “Waling Walings en Willem Arjens Kuiken huisluiden onder Jacobi Parochie als curatoren over Philip en Louw Alberts, nagelaten kinderen van Albert Wijtzen en Geertie Philips in leven echtelieden te Jacobi Parochie, verkoopen aan Arjen Clasen gemeents ontvanger Jacobi Parochie 27 morgen old gepagt State Billand met quoteele aandeel in huis en schuir van een sate old gepagt State Billand groot 41¾ mg met eigendom van huis en schuir, waarin Arjen Clasen gemeents ontvanger voornoemd reeds 14¾ mg heeft met quoteele aandeel in huis en schuir, gelegen onder Jacobi Parochie tusschen de Oude Dijk en de Middelwech, hebbende Willem Arjens Kuiken ten oosten, de Middelwech ten zuiden, Neeltie Cornelis wedue Beert Arjens Kuiken en Joris Hendriks bewoonde zathe ten westen en de oude Dijk ten noorden. Voor 155 caroligulden het morgen. Te aanvaarden Maij 1723.”
Verkoping van veldvruchten
Arjen Clasen was dus nu volledig eigenaar van deze plaats. Hij was een Wassenaar en getrouwd met Aaltje Boijen Abesdr. In 1728 waren hun zonen Boijen en Aart Arjens Wassenaar eigenaars. Boijen Arjens was getrouwd met Tjerkje Martens de Vries en zij woonden hier.
Volgens de Statenkaart stond hier een winkelhaakboerderij met de schuur naar het noorden gericht en het huis naar het oosten. De rechte hoek wees naar het zuidwesten. Het land liep vanaf de OBD helemaal tot aan de Middelweg en bestond uit vijftien percelen. Twee percelen staan in het Statenregister van 1737 te boek als “greide” (ongeveer 5 morgen) en lagen halverwege de OBD en de Middelweg. De jaarlijkse pacht van de 41 morgen en 150 roede bedroeg 354 caroligulden en 19 stuivers.
In 1748 waren Claas en Arjen Boijens, en Claas en Jan Aarts (respectievelijk twee keer twee zonen van Boijen en Aart Arjens) de eigenaren en zij kochten deze boerderij toen de Staten van Friesland in 1752 het Oud Bildt te koop aanboden aan de pachters. Ze betaalden voor deze en nog een kleine plaats van 8¼ morgen ten zuiden van de Westerweg (nu Westerweg 17) 8.762 caroligulden. Arjen Boijens was toen de gebruiker. De zonen van Boijen kochten de andere helft van hun neven, zodat Claas en Arjen Boijens in 1758 eigenaars waren. Arjen Boijens verhuisde naar elders. Claas Boijens nam zijn broers aandeel in de plaats over en kwam hier met zijn vrouw Neeltje Jans de Vries wonen. Na het overlijden van Claas Boijens was zij in 1788 eigenares van 41 morgen en 435 roede en na haar overlijden ging deze plaats over in handen van de kinderen Boijen, Neeltje en Tjerkje Clasen Wassenaar. Zij waren in 1798 massaal eigenaar. Niet veel later waren de dochters Neeltje en Tjerkje dat. Neeltje was getrouwd met haar neef Beert Walings Kuiken die bijzitter (wethouder) van het Bildt was. Beert en Neeltje hadden zes kinderen waaronder Antje Beerts Kuiken. Zij was getrouwd met ene Arjen Jans Goor en het was hij die hier in 1811 woonde onder de schonere naam van Arjen Jans Kuiken. In 1818 was hij namens zijn drie kinderen voor de helft eigenaar. De wederhelft behoorde toe aan Klaas Boijens Wassenaar, een zoon van Tjerkje.
Arjen Jans Goor/Kuiken en mede-eigenares Antje Beerts Kuiken verlieten de plaats ten faveure van hun dochter Neeltje Arjens Kuiken die in september 1823 was getrouwd met Johannes Dirks Siderius. Zij zijn niet oud geworden. De LC berichtte erover: “27 Februarij 1839 overleed te St. Jacobi-Parochie Johannes Dirks Siderius, landbouwer aan den Ouden Bildtdijk, lid van den Grietenijraad, oud 43 jaar en 5 maanden, achterlatende 5 weeskens; w.g. Evert D. Siderius.”
Nu was Johannes Dirks Siderius ook huurder geweest van de boerderij ten oosten van deze, die ook een eind het land in stond (nu Hoekstra). In april 1839 volgde er een boerenboelgoed op beide plaatsen. Te koop waren ondermeer 25 paarden en 20 koeien en onder de meubelen was een forte-piano. In juli dat jaar was er nog een verkoping. Toen werden er veldvruchten te koop aangeboden “op de zathe der Erven Johs. Dirks Siderius onder St. Jacobi-Parochie op crediet de vrucht koolzaad van 7,8 bunder, garst van 5½ bunder, rogge van 1.37 bunder, weit van 1.14 bunder; benevens 6.43 bunder klaverhooi en 1.37 bunder greidlandshooi, alles behoorende aan de genoemde Erven.” De plaats werd voor een jaar bemeierd door Sijtze Minnes Veenstra. Daarna, in 1840, kwam Waling Dirks Wassenaar hier wonen.
Amotie en stichting
Ondertussen was Klaas Boijens Wassenaar voor de volle honderd procent eigenaar geworden en hij adverteerde in de LC van 20 april 1853: “Aanbesteed wordt het afbreken van de oude en weer opbouwen van een nieuwe voorhuizinge en schuur aan de Middelweg onder St. Jacobi Parochie. Bestek en voorwaarden ter inzage bij den kastelein M. Dantuma.”
En dus pakken we ons boeltje en vertrekken richting Middelweg-west. De gedenksteen, versierd met het wapen van de familie Wassenaar, herinnert nog aan deze opmerkelijke verhuizing: “De eerste steen aan dit huis is gelegd door Klaas Boijens Wassenaar den 5 Julij 1853.” De verlaten boerderij was van het type winkelhaak. De rechte hoek wees naar het noordoosten, het huis naar het zuiden en dus de schuur naar het westen (dat nog al verschilt met de situatie in 1735). Hij is in 1853 afgebroken. Heel veel jaren later vond de familie Hilarides nog restanten op de plek waar ooit deze grote winkelhaakboerderij heeft gestaan.
Huurder Waling Dirks Wassenaar verhuisde met vrouw Neeltje Klazes Wassenaar en hun vijf kinderen, alsmede de inwonende dienstbodes en boerenknechten van de Oudebildtdijk naar de Middelweg. De huurder werd ook meteen eigenaar van de plaats. Waling Dirks Wassenaar had op de stallen van de oude boerderij in 1852 nog 14 runderen staan, maar in die van de nieuwe aan de Middelweg stonden in 1854 20 runderen op stal. De loeiers vertegenwoordigden in dat jaar een waarde van ƒ 1.985,=. Een zoon van hem, Klaas Walings Wassenaar, nam de plaats in 1879 over. Hij was reeds landbouwer op het Nieuw Bildt onder St.-Jacobiparochie.
Baronnen en baronessen
Klaas Walings Wassenaar was getrouwd met IJttje Jacobs Heeringa (geboren in Oosternijkerk). Zij woonden hier tot 1896 toen zij in het dorp St.-Jacobiparochie gingen rentenieren (nu Oosteinde 55). Daar verbleef zijn vader ook nog steeds. Hij bezat behalve deze plaats ook nog eentje op het Nieuw Bildt (totaal 106 hectare). Deze vader overleed in 1898 en twee jaar later verkocht zijn zoon de plaats die we hier bespreken aan mr. Wilco Julius van Welderen baron Rengers, getrouwd met Catharina Theresia Looxma, eigenaresse van het landgoed Stania State in Oenkerk.
En hier houden wij even halt, want als Barthout Dirck Willems, de eigenaar in 1629, een directe nazaat was van Maritgen Barthoutsdr, de eigenares in 1584, wat wij vermoeden, dan is deze plaats vanaf 1527 en wellicht al vanaf 1505, door vererving en verkoop tot in 1900, dus bijna 400 jaar in een en dezelfde familie gebleven.
Mr. Wilco Julius van Welderen baron Rengers was burgemeester van Leeuwarden, woonde ‘s winters in een herenhuis aan de Nieuwestad en ‘s zomers op Stania State (nu theeschenkerij en brasserie). Hij bracht het eigendom van de boerderij die wij hier behandelen onder in de “Naamlooze Vennootschap de Landbouworganisatie Stania” gevestigd te Leeuwarden. De negen kinderen erfden de plaats.
In 1937 eigende een der erfgenamen, dr. Johan Edzart van Welderen baron Rengers deze plaats zich weer toe. Hij was secretaris van de Vereniging het Friesch Rundvee Stamboek en woonde te IJsbrechtum. Krachtens een legaat werd Vrouwe Berendina Johanna van Welderen barones Rengers in 1964 de nieuwe eigenares. Zij besloot in 1969 tot verkoop.
De familie Hilarides
Terug naar de huurders. We hebben zopas gelezen dat Klaas Walings Wassenaar met zijn gezin in 1896 verhuisde. Toen kwam Dirk-Arjen de Jong op deze plaats. Hij was een St.-Annabuurtster en getrouwd met Tjitske Bouma. Zij trouwde, na het overlijden van haar man in 1902, met Johannes Hilarides, geboren in 1878 te Pingjum en reeds werkzaam op deze plaats. Hij werd hier landbouwer op een plaats die toen 45,892 hectare groot was. Zoon Hein Lammert Hilarides nam het bedrijf op 12 mei 1933 van zijn vader over. Hij was getrouwd met Kinke Bierma en zij kregen drie kinderen waarvan de zoon Johannes (Hans) Hilarides op zijn beurt het bedrijf overnam. Dit geschiedde in 1969. In 1977 kocht huurder Hilarides de plaats van de familie IJetsinga Overveen, een plaats die in het huidige jubileumjaar 26 hectare Oudbildtland beslaat.
Met die van Dirk Bouma is dit de tweede boerderij die na eeuwen aan de Oudebildtdijk te hebben gestaan, anno 2005 elders is te vinden.
